توصیف گفتار دانش آموزان پایه اول دبستان براساس نظریه نقش‏گرای نظام‏‏مند هلیدی

رساله حاضر کوششی است برای توصیف گفتار کودکان 6 ساله فارسی زبان تهرانی(پایه اول دبستان) در قالب نظریه نقشگرای نظام‏‏مند هلیدی و متیسن (2004). در این رساله که در پنج فصل تدوین یافته از دو فرانقش متنی و تجربی این نظریه برای توصیف گفتار کودکان استفاده شده است.ضرورت و اهمیت چنین پژوهشی از موارد ذیل ناشی می‏شود.نخست اینکه مطالعات توصیفی درباره زبان فارسی و به ویژه درباره گونه گفتاری زبان فارسی و آن هم گفتار کودکان بسیار کم انجام شده است. دوم اینکه دستیابی به یک نظریه زبان‏‏شناختی منسجم و یکپارچه در توصیف زبان فارسی و گونه ‏ ‏های آن برای جامعه علمی ایران لازم و ضروری است. و آخر اینکه سایر رشته‏‏های علمی و مطالعات غیرزبان‏‏شناختی اما مرتبط و مربوط به زبان فارسی مانند روان‏‏شناسی زبان، جامعه‏‏شناسی زبان، آسیب‏‏شناسی زبان، هوش مصنوعی، کاملاً و جداً به توصیفی دقیق و جامع از زبان فارسی نیازمند و محتاج هستند.داده‏‏ ‏های مطالعه شده در این رساله بیش از چهار هزار و دویست بند (ساده و مرکب) می‏باشند. این داده‏‏ ‏های گفتاری کودکان از پژوهشی انجام شده در سالهای 1380 تا 1384 با نام "طرح ملی واژگان پایه در کودکان ایرانی" استخراج و تهیه شده‏‏اند. این داده‏‏ ‏ها از بیان 14 داستان مصور (آزمون تولیدی) توسط 20 کودک فارسی زبان جدیدالورود پایه اول دبستان در شهر تهران حاصل آمده‏‏اند (10 دختر و 10 پسر که بطور تصادفی انتخاب شدند). هر داستان با 3 تا 4 تصویر رنگی و گویا نمایش داده شده است.نتایج کلی این پژوهش نشان می‏دهند که: 1- دختران نسبت به پسران، در توصیف داستانهای مصور، از بندهای بسیار فراوان‏‏تری (دو برابر پسران) استفاده می‏کنند. 2- 90 درصد از بندها در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، بند ساده‏‏اند و 10 درصد مابقی، بند مرکب می‏باشند. 3- دختران غالباً نشانه‏‏‏ ‏‏‏ها‏‏ی پیرونما را بکار می‏برند (67 درصد) ولی پسران غالباً این نشانه‏‏ها را به کار نمی‏برند (68 درصد). 4- میزان بروز آغازگرهای تجربی نشاندار در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، 18 درصد است. 5- میزان حذف ضمیر فاعلی در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، 55 تا 60 درصد است و به عبارت دیگر، حذف ضمیر فاعلی، تمایلی غالب و فراوان و بی‏نشان است. 6- در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، میزان کاربرد آغازگرهای مرکب/ چندگانه 30 درصد بوده است. 7- سلسله مراتب زیر برای انواع توالی‏‏های احتمالی در آغازگرهای مرکب/ چندگانه در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان مشاهده شده است: متنی- تجربی (98%)< بینافردی- تجربی (5/1%) < متنی – بنیافردی- تجربی (1%). 8- آغازگر متنی در 98 درصد از آغازگرهای مرکب/ چندگانه بکار رفته است. 9- فراوان‏ترین آغازگر متنی، کلمه (بعد) و گونه‏‏های آن بوده و پس از آن، کلمه (دیگر) و گونه‏‏های آن بوده است. 10- آغازگر متنی در بندهای پیرو غالباً (که) است و پس از آن و با کاربرد بسیار کمتر، (تا) می‏باشد. 11- در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، میزان کاربرد آغازگر بینافردی در آغازگرهای مرکب/ چندگانه تنها 2 درصد است. 12- فرایندهای شش‏گانه فرانقش تجربی با بسامد زیر در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان مشاهده شدند: مادی(5/61 %)< رابطه‏ای(13 %)< ذهنی(10 %)< وجودی(7 %)< رفتاری(5/6 %)< بیانی (2%) 13- پسران بیشتر از دختران از فرایندهای مادی استفاده می‏کنند (68 درصد به 58 درصد) و دختران بیشتر از پسران از فرایندهای ذهنی استفاده می‏برند (12 درصد به 6 درصد). 14- فرایندهای مادی بیش از 60 درصد از کل فرایندها را در گونه گفتار زبان فارسی در کودکان به خود اختصاص می‏دهند. 15- پسران و دختران در کاربرد فرایندهای رابطه‏ای، وجودی، رفتاری و بیانی، تفاوت و اختلاف معناداری را نشان نمی‏دهند. 16- این رویکرد نظری به خوبی می‏تواند از عهده توصیف داده‏‏های زبان فارسی برآمده و در مطالعات گوناگون زبان مانند گویش‏شناسی، سبک‏‏‏شناسی، گونه‏شناسی، آسیب‏‏شناسی زبان بکار گرفته شود.